Jonas không muốn quay trở lại. Cậu không muốn những ký ức, không muốn vinh dự, không muốn sự thông thái, không muốn nỗi đau. Cậu muốn trở lại thời thơ ấu, với những trận bóng quyết liệt đến mức đầu gối luôn trầy xước. Cậu ngồi một mình trong nhà, nhìn qua cửa sổ và ngắm những đứa trẻ đang nô đùa, cư dân đạp xe về nhà sau những ngày yên ả ở nơi làm, những cuộc sống bình thường, không đau đớn, vì cậu và những người tiền nhiệm đã được lựa chọn để đỡ cho họ những gánh nặng.
Nhưng cậu không có quyền lựa chọn. Hàng ngày cậu lại tới phòng Nhà Chái .
Người Truyền thụ rất dịu dàng với cậu suốt nhiều ngày sau khi truyền ký ức kinh khủng về chiến tranh. “Còn có rất nhiều ký ức đẹp đẽ,” Người Truyền thụ nhắc Jonas. Và đúng như vậy. Cho tới giờ Jonas đã trải qua biết bao mẩu ký ức hạnh phúc – những thứ cậu chưa từng biết tới trước đó.
Cậu đã chứng kiến một bữa tiệc sinh nhật, trong đó một đứa trẻ được lựa riêng ra và được chúc tụng vào ngày của cậu ta, nhờ vậy mà giờ đây cậu còn có thể hiểu được niềm vui được là một cá nhân, đặc biệt, độc nhất và đáng tự hào.
Cậu đã tới thăm những viện bảo tàng và xem những bức tranh được tô vẽ bằng đủ mọi màu sắc mà giờ đây cậu đã có thể nhận diện và đọc tên.
Trong một ký ức mê hồn, cậu đã cưỡi trên một chú ngựa lông nâu bóng băng qua một cánh đồng hăng mùi cỏ ướt, và xuống ngựa bên một con suối nhỏ để cả người và ngựa uống thứ nước trong lành, mát lạnh. Giờ cậu đã hiểu về động vật; và khoảnh khắc chú ngựa quay lại, âu yếm dụi đầu vào vai Jonas, cậu đã nhận thức được mối giao cảm giữa động vật và con người.
Cậu đã đi xuyên qua rừng, đến đêm thì ngồi nghỉ bên đống lửa trại. trải qua những ký ức cho cậu biết nỗi đau từ mất mát và cô đơn, nhưng giờ đây cậu đã hiểu được sự cô độc và niềm vui của nó.
“Ngài thích ký ức nào nhất?” Jonas hỏi Người Truyền thụ. “Ngài chưa cần phải truyền nó đi ngay đâu,” cậu vội nói thêm. “Chỉ cần kể với cháu về nó, để cháu có thể ngóng chờ nó, vì đằng nào cháu cũng sẽ phải nhận nó khi công việc của ngài kết thúc.”
Người Truyền thụ mỉm cười. “Nằm xuống nào,” ông nói. “Ta rất vui được truyền nó cho cậu.”
Ngay khi ký ức bắt đầu, Jonas đã cảm nhận được niềm vui sướng. Đôi khi cậu phải mất một lúc để biết vị trí, để tìm được chỗ của mình. Nhưng lần này cậu nhập cuộc được ngay lập tức và cảm thấy niềm hạnh phúc ngập tràn ký ức.
Cậu đang ở trong một căn phòng đầy chật người, rất ấm áp, với ánh lửa rực cháy trong lò sưởi. Qua cửa sổ, cậu thấy bên ngoài đã tối, tuyết đang rơi. Có những nguồn sáng nhiều màu sắc, đỏ, lục và vàng, nhấp nháy trên một cái cây mà – lạ lùng sao – lại ở giữa phòng. Trên một chiếc bàn, những ngọn nến thắp trên chân đế bằng vàng đánh bóng tỏa một thứ ánh sáng lung linh dìu dịu. Cậu ngửi thấy mùi thức ăn, và nghe thấy những tiếng cười khẽ. Một chú chó lông vàng đang nằm ngủ trên sàn nhà.
Trên sàn có những gói đồ bọc giấy sáng màu, thắt những dải băng bóng lộn. Jonas thấy một đứa bé bắt đầu ôm những gói đồ lên và phân phát quanh phòng; cho những đứa trẻ khác, cho những người lớn nhìn cũng biết là bố và mẹ, và cho hai người trầm lặng già hơn, một đàn ông và một đàn bà, đang ngồi bên nhau mỉm cười trên một chiếc trường kỷ.
Trong khi Jonas quan sát, từng người bắt đầu cởi băng trên những gói đồ, tháo bỏ lớp giấy sáng màu, mở hộp, lấy ra nào là đồ chơi, quần áo, sách vở. Có những tiếng reo lên vì sung sướng, và họ ôm chầm lấy nhau.
Đứa bé tới ngồi vào lòng bà lão, bà đung đưa cậu bé và cọ vào má cậu.
Jonas mở mắt ra và nằm thỏa mãn trên giường, vẫn đang đắm chìm trong ký ức ấm áp và dễ chịu. Chúng đều đã có trong cảnh đó, tất cả những điều cậu đã biết cách trân trọng.
“Cậu đã nhận thức được gì?” Người Truyền thụ hỏi.
“Hơi ấm,” Jonas trả lời, “và hạnh phúc. Và – để cháu nghĩ xem. Gia đình. Họ đang kỷ niệm một điều gì đó, một ngày lễ. Và còn một thứ nữa – cháu không tìm được từ chính xác.”
“Từ đó sẽ đến với cậu.”
“Những Người Già là ai vậy? Sao họ lại ở đó?” Jonas đã rất bối rối khi thấy họ trong phòng. Người Già trong cộng đồng không bao giờ rời nơi ở riêng biệt của mình, Nhà Dưỡng lão, nơi họ được chăm sóc rất tốt và được kí.
“Họ được gọi là Ông Bà.”
“Nghĩa là một ông và một bà?”
“Ông Bà. Có nghĩa là bố mẹ của bố mẹ, đã lâu lắm rồi.”
“Từ ngày xửa ngày xưa?” Jonas bật cười. “Vậy là thực ra, có thể có bố mẹ của bố mẹ của bố mẹ của bố mẹ?”
Người Truyền thụ cũng cười. “Phải. Cũng giống như là nhìn chính mình đang nhìn vào một tấm gương thấy chính mình đang nhìn vào một tấm gương.”
Jonas cau mày. “Nhưng bố mẹ cháu cũng phải có bố mẹ chứ! Cháu chưa từng nghĩ tới điều này. Ai là bố mẹ của bố mẹ cháu? Họ đang ở đâu?”
“Cậu có thể đến xem ở Sảnh Hồ sơ Mở, cậu sẽ thấy tên của họ. Nhưng cứ thử nghĩ xem, con trai ơi. Nếu cậu đăng ký nhận con, ai sẽ là bố mẹ của bố mẹ chúng? Ai sẽ là ông bà của chúng?”
“Hẳn nhiên là bố mẹ cháu rồi.”
“Và họ sẽ ở đâu?”
Jonas suy nghĩ. “Ồ,” cậu nói chậm rãi. “Khi kết thúc quá trình tập huấn và trở thành một người lớn hoàn chỉnh, cháu sẽ được nhận nhà ở riêng. Và rồi khi đến lượt Lily, vài năm sau đó, nó sẽ có nhà ở riêng, và có thể là bạn đời nữa, và con cái nếu nó đăng ký, và rồi Mẹ và Bố…”
“Phải rồi.”
“Chừng nào vẫn còn làm việc và cống hiến cho cộng đồng, họ sẽ sống cùng với những Người lớn Không con khác. Và họ sẽ không còn liên quan đến cuộc sống của cháu nữa.”
“Và sau đó, khi đến lúc, họ sẽ tới Nhà Dưỡng lão,” Jonas tiếp tục nói ra suy nghĩ của mình. “Và họ sẽ được chăm sóc chu đáo, được kính trọng và khi được phóng thích, sẽ có một buổi lễ.”
“Mà cậu sẽ không có mặt,” Người Truyền thụ lưu ý.
“Không, đương nhiên là không rồi, vì thậm chí cháu sẽ không biết về nó nữa. Lúc đó cháu sẽ rất bận rộn với cuộc sống riêng của mình. Và Lily cũng vậy. Vì vậy con cái chúng cháu, nếu có, cũng sẽ không biết ai là bố mẹ của bố mẹ chúng.”
“Xem ra cái cách chúng ta thực hiện trong cộng đồng có vẻ khá hiệu quả đấy chứ, phải không nào?” Jonas hỏi. “Cháu chưa hề nghĩ là vẫn còn có cách sống khác, cho tới khi được nhận ký ức đó.”
“Rất hiệu quả,” Người Truyền thụ đồng tình.
Jonas ngập ngừng. “Dù vậy chắc chắn là cháu rất thích ký ức đó. Cháu có thể hiểu vì sao ngài thích nó nhất. Cháu không thể tìm được từ diễn tả toàn bộ cảm xúc đó, thứ cảm xúc rất mãnh liệt trong căn phòng.
“Tình yêu thương,” Người Truyền thụ nói.
Jonas nhắc lại. “Tình yêu thương.” Đó là một từ và một khái niệm cậu chưa biết đến.
Cả hai cùng im lặng trong một phút. Rồi Jonas lên tiếng, “Người Truyền thụ ạ?”
“Gì vậy?”
“Cháu cảm thấy nói ra điều này thật ngu ngốc. Rất, rất ngu ngốc.”
“Không cần phải vậy. Ở đây không có gì là ngu ngốc cả. Hãy tin tưởng những ký ức và cảm xúc chúng mang lại cho cậu.”
“Ừm,” Jonas cúi gằm mặt mà nói, “cháu biết ngài không còn ký ức đó nữa, vì ngài đã truyền nó cho cháu, nên có thể ngài sẽ không hiểu điều này…”
“Hiểu chứ. Ta vẫn còn lại cái bóng của nó; và ta có rất nhiều ký ức khác về gia đình, những ngày lễ, và niềm hạnh phúc. Về tình yêu thương.”
Jonas bật ra điều cậu đang suy nghĩ. “Cháu đang nghĩ là… ừm, cháu có thể thấy rằng sống như thế không thiết thực, nghĩa là sống chung một nơi với Người Già, một nơi mà có thể họ sẽ không được chăm sóc đầy đủ, như với chúng ta hiện nay, và rằng chúng ta có cách thu xếp tốt hơn. Nhưng dù sao cháu vẫn cho rằng, ý cháu là cảm thấy rằng, thực sự sống như thế khá hay. Và rằng giá chúng ta có thể sống như thế, và ngài có thể là ông của cháu. Gia đình trong ký ức đó có vẻ gì đó hơi…” Cậu ấp úng vì không tìm được từ mình cần.
“Hơi toàn vẹn hơn,” Người Truyền thụ gợi ý.
Jonas gật đầu. “Cháu thích thứ cảm xúc gọi là tình yêu thương,” cậu thú nhận. Cậu hồi hộp liếc về phía chiếc loa trên tường, tự nhắc nhở rằng không ai nghe thấy mình nói. “Giá mà chúng ta vẫn còn cảm xúc đó,” cậu thì thầm. “Đương nhiên là,” cậu vội nói thêm, “cháu hiểu điều đó không hiệu quả cho lắm. Và rằng chúng ta tổ chức hiện nay tốt hơn nhiều. Cháu hiểu đó là một cách sống khá nguy hiểm.”
“Ý cậu là gì?”
Jonas lưỡng lự. Thực ra cậu cũng không chắc chắn mình định nói gì. Cậu có thể cảm thấy trong đó có sự rủi ro, dù không chắc vì sao. “Ừm,” cuối cùng cậu lên tiếng, cố tìm một lời giải thích. “Họ đốt lửa ngay trong phòng. Có một ngọn lửa đang cháy trong lò. Và trên bàn có những cây nến. Cháu có thể hiểu rõ vì sao những thứ đó bị cấm.”
“Nhưng tuy thế,” cậu nói thật chậm, gần như là tự nhủ, “cháu vẫn thích thứ ánh sáng chúng tạo ra. Và cả hơi ấm nữa.”
“Bố ơi? Mẹ ơi?” Jonas ngập ngừng hỏi sau bữa tối. “Con có một câu hỏi.”
“Gì vậy Jonas?” Bố hỏi lại.
Mình phải nói ra, dù ngượng chín mặt. Trong suốt quãng đường về nhà từ phòng Nhà Chái, cậu đã tập đi tập lại câu này trong đầu mình.
“Bố mẹ có yêu con không?”
Sự im lặng khó xử kéo dài trong một lúc. Rồi Bố khẽ bật cười. “Jonas. Mà lại chính là con cơ chứ. Làm ơn dùng ngôn từ chính xác đi!”
“Ý bố là gì?” Jonas hỏi. Cậu không hề chờ đợi phản ứng này.
“Ý bố là từ con vừa dùng quá chung chung, quá vô nghĩa tới mức giờ đây gần như không ai dùng nữa,” Mẹ cẩn thận giải thích.
Jonas nhìn họ chằm chằm. Vô nghĩa à? Cậu chưa từng thấy điều gì có ý nghĩa như ký ức này.
“Và hẳn nhiên là cộng đồng của chúng ta không thể hoạt động trôi chảy nếu người ta không dùng ngôn từ chính xác. Con có thể hỏi lại.
“Bố mẹ có thích con không?” Và câu trả lời là “Có,” Mẹ nói.
“Hoặc là,” Bố nói thêm, “’Bố mẹ có tự hào về thành tích của con không?’ Và câu trả lời thật lòng là ‘Có.’”
“Con có hiểu vì sao dùng một từ như ‘yêu’ là không hợp lý không?” Mẹ hỏi.
Jonas gật đầu. “Có ạ, cảm ơn bố mẹ, con hiểu,” cậu chậm chạp trả lời.
Đó là lần đầu tiên cậu nói dối bố mẹ.
“Gabriel?” Tối hôm đó Jonas thì thầm với bé mới. Chiếc giường cũi lại được đặt trong phòng cậu. Sau bốn đêm bé Gabe ngủ ngon lành trong phòng Jonas, Bố Mẹ đã tuyên bố rằng cuộc thử nghiệm đã thành công và Jonas là một người hùng, Gabriel lớn rất nhanh, bây giờ bé bò quanh phòng, cười khúc khích và cố rướn lên để đứng. Nó có thể được lên hạng ở Trung tâm Nuôi Trẻ, Bố sung sướng mà bảo thế, bởi giờ nó đã ngủ được; nó có thể được chính thức đặt tên và đưa tới gia đình của mình vào tháng Mười hai, tức là chỉ còn hai tháng nữa.
Nhưng khi bị đưa đi, nó lại mất ngủ và gào khóc trong đêm.
Vậy là nó được đưa trở lại phòng ngủ của Jonas. Họ quyết định sẽ chờ thêm một thời gian ngắn nữa. Vì Gabe tỏ ra thích phòng Jonas, ban đêm nó sẽ ngủ ở đó thêm một thời gian, cho tới khi thói quen ngủ say được hình thành trọn vẹn. Những Người Nuôi trẻ rất lạc quan về tương lai của Gabriel.
Không có tiếng đáp lại lời thì thầm của Jonas. Gabriel đang ngủ say.
“Mọi thứ đều có thể thay đổi, Gabe ạ,” Jonas tiếp tục. “Mọi thứ có thể sẽ khác đi. Anh không biết bằng cách nào, nhưng phải có cách nào đó để thay đổi mọi việc. Có thể sẽ có màu sắc.”
“Và cả ông bà nữa,” cậu nói thêm, nhìn xuyên qua bóng tối lên trần phòng ngủ. “Và mọi người sẽ.”
“Em biết về ký ức rồi đó,” cậu quay về phía chiếc giường và thì thầm.
Gabriel thở đều và sâu. Jonas rất vui vì có nó ở đó, dù cậu thấy có lỗi vì giữ bí mật. Hàng đêm cậu đều truyền ký ức cho Gabriel: ký ức về những chuyến du thuyền và dã ngoại dưới ánh nắng; ký ức về những cơn mưa phùn đập vào khung cửa kính; ký ức nhảy múa bằng đôi chân trần trên bãi cỏ đẫm sương.
“Gabe?”
Bé mới khẽ cựa mình trong giấc ngủ. Jonas cúi mình nhìn nó.
“Có thể sẽ có tình yêu thương,” Jonas thì thầm.
Sáng hôm sau, lần đầu tiên Jonas không uống thuốc. Có gì đó bên trong cậu, có gì đó đã lớn dần qua những ký ức, mách bảo cậu hãy vứt những viên thuốc đi.